Goede Vrijdag

Goede Vrijdag is de vrijdag voor Pasen. Dit is de dag waarop  christenen de kruisiging en dood van Jezus herdenken. Hij stierf op een heuvel,net buiten de stad Jeruzalem. Een heuvel die de vorm had van een schedel:  Golgotha genaamd.

Goede Vrijdag? Waarom geen Slechte Vrijdag?

Omdat het lijden en sterven van Jezus centraal staat op deze vrijdag voor Pasen, lijkt het eerder een Slechte dan een ‘Goede’ Vrijdag. Er zijn bronnen die zeggen dat ‘goed’ een verbastering is van ‘God’: dus zou het Gods Vrijdag hebben kunnen betekenen. In de protestantse traditie houdt men vast aan het woord ‘Goede’ , om erop te wijzen dat Jezus zichzelf opgeofferd heeft ter verzoening van de zonden. 

Jezus stierf volgens de Bijbel door de kruisdood nadat  de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus hem had veroordeeld op aandrang van het sanhedrin, de Joodse hoge raad.

Het verhaal van Jezus’ lijden en sterven

Deze geschiedenis staat beschreven  in de Bijbel, in alle vier de Evangeliën in het Nieuwe Testament. De korte inhoud ervan luidt als volgt:

Heel vroeg in de morgen komen de hogepriesters, oudsten en het hele sanhedrin bij elkaar. Besloten wordt om Jezus ter dood te brengen. Hij wordt geboeid en naar de stadhouder Pilatus gebracht. Die weet zich niet goed raad met de situatie. Hij ziet niet in wat de man misdaan heeft dat zo’n straf rechtvaardigt die de joden eisen.

Dan herinnert hij zich dat Jezus oorspronkelijk uit Galilea komt en daarom onder het recht van Koning Herodes valt.Hij stuurt Jezus dus door naar Herodes, die op dat moment ook in Jeruzalem is. Laat die hem maar veroordelen.

Herodes drijft de spot met Jezus, maar krijgt geen van op hem. Ten slotte stuurt Herodes hem terug naar Pilatus nadat hij Jezus een staatsiemantel heeft laten omhangen door zijn soldaten Pilatus probeert alsnog Jezus vrij te laten, door het volk te laten kiezen tussen een moordenaar en Jezus. Het volk heeft echter liever de moordenaar vrij. Pilatus laat Jezus geselen. Romeinse soldaten nemen hem mee naar de binnenplaats van het gerechtsgebouw, zetten een doornenkroon op zijn hoofd en doen hem een purperen mantel om. Ze lachen hem uit en slaan hem op zijn hoofd. Pilatus laat hierop Jezus aan het volk zien, maar  dat roept en masse: ‘kruisig hem!’. Uiteindelijk geeft Pilatus toe aan de wens van het volk en ‘wast zijn handen in onschuld’.

Tussen acht en negen uur ’s ochtends wordt Jezus gekruisigd, tussen twee moordenaars. Drie uur later wordt het donker op heel de aarde, tot drie uur ’s middags (Mat. 27:45). Dan sterft Jezus. De aarde schudt, het voorhangsel in de tempel scheurt van boven naar beneden en enkele doden staan op. De voorman van de soldaten schrikt zich rot: het besef breekt door dat het hier inderdaad om de Zoon van God ging.

Tegen de avond gaat Jozef van Arimathea naar Pilatus en vraagt toestemming om Jezus te begraven. Hij legt hem in een nieuw graf, dicht bij Golgotha.

Lees deze geschiedenis in:

Betekenis

De betekenis van de dood van Jezus en van Goede Vrijdag ligt in het offer dat Jezus volgens de evangeliën heeft gebracht (Marcus 10:45). Zijn dood wordt in het Nieuwe Testament gezien als een offer (Hebreeën 10:4-10) dat alle andere offers in de tempel voortaan overbodig maakt.

De offers in het Oude Testament moeten namelijk gezien worden als een voorafschaduwing van de dood van Jezus. Een soort symbolisch vooruitzien naar zijn plaatsvervangend offer. De geofferde dieren (vooral de lammeren) wezen er al op dat voor betaling van de schuld bloed nodig is. Het is Johannes de Doper, die gedreven door de Heilige geest , Jezus bij de eerste ontmoeting onmiddelijk herkend als het Lam van God (Johannes 1:29) Door zijn dood heeft Jezus de schuld van de zonde betaald. Daardoor heeft Jezus ook de satan overwonnen.

Christenen herdenken daarom op Goede Vrijdag de verlossing van de zonde en de overwinning op de satan.

Goede Vrijdag versus Pesach

De eerste christenen waren bekeerde joden; daarom bleef de verbinding met de Pesachviering in stand. Pas later is er scheiding tussen de feesten gekomen en kregen het pesach en het paasfeest verschillende vieringsdata, Goede Vrijdag verhuisde mee met het christelijke paasfeest.

De reden dat de kruisiging op de vrijdag voor het Pesach (joods paasfeest) wordt herdacht, is dat de Bijbel de gebeurtenis plaatst in de context van de voorbereidingen voor dat feest, en ook dat de kruisiging kort voor de sabbat (zaterdag, de eerste dag van het feest) plaatsvond.

Omdat de zon al bijna onderging, moest Jezus na zijn dood snel begraven moest worden, voor het donker werd en de sabbat zou beginnen. Het Pesach is echter een van de grote joodse sabbatten en kan ieder jaar op een andere dag van de week vallen. Dit zou ook een verklaring kunnen zijn voor het gegeven dat er tussen de (goede) vrijdag en de opstanding voor de zondagochtend slechts anderhalve dag zitten, in plaats van de voorspelde ‘drie dagen en drie nachten’. In de joodse jaartelling zou Pesach in het jaar van Jezus’ kruisiging zijn gevallen op de donderdag, drie dagen voor de opstanding op de eerste dag van de week.

Goede Vrijdag volgens de rooms-katholieke traditie

Binnen de rooms-katholieke kerk vindt op veel plaatsen op Goede Vrijdag om drie uur ’s middags de kruisweg plaats en ’s avonds een viering met kruisverering. In kerkgebouwen is de godslamp gedoofd omdat het Lichaam van Christus in het tabernakel afwezig is. Het altaar is op deze dag volledig kaal: het kruis, de kandelaren en het altaardwaal zijn verwijderd. De liturgische kleur is rood, een verwijzing naar het lijden en het vergoten bloed van Christus.

Goede Vrijdag en Stille Zaterdag zijn de enige twee dagen van het jaar waarop er geen Mis wordt gevierd.  Goede Vrijdag is, net zoals Aswoensdag een verplichte vastendag voor rooms-katholieken. Dit houdt in dat alle gedoopten tussen 18 en 60 jaar gehouden zijn op die dagen slechts één volledige maaltijd te nemen en geen vlees te nuttigen. Wie kan wordt uitgenodigd om ook op andere dagen, zoals Stille Zaterdag en de vrijdagen van de veertigdagentijd, te vasten. Goede Vrijdag is, net zoals alle andere vrijdagen van het jaar, ook een dag van onthouding.

Goede Vrijdag en de orthodoxe traditie

De Goede Vrijdagdienst in de Orthodoxe Kerk en Oosters-katholieke Kerken begint op donderdagavond met de ochtenddienst (Grieks: Orthros, Slavisch: Utrenja). Deze dienst bestaat uit twaalf Evangelielezingen.  De officiële benaming is ‘Akolouthia van het Heilig Lijden’, maar in de volksmond heet het simpelweg de ‘Twaalf Evangeliën Dienst’ .

In deze dienst worden de Passieteksten uit de vier Evangeliën gezongen en 15 antifonen en kathismen. De dienst heeft een bijzonder dramatisch hoogtepunt met het gezang van de 15e antifoon. Dan wordt een kruis door de noordelijke deur van de iconostase naar het midden van de kerk gedragen en daar neergezet. Daarna vereert eerst de geestelijkheid en dan de gemeenschap het kruis. De tekst van de eerste strofe van de 15e antifoon is als volgt:

 

Heden hangt aan het Hout, hij die de aarde gehangen heeft boven de wateren; De Koning der Engelen draagt een kroon van doornen.

Hij die de hemel met wolken bekleedt, wordt in spottend purper gehuld. Hij die in de Jordaan Adam weer heeft vrijgemaakt, wordt in het gelaat geslagen.De Bruidegom der Kerk wordt met spijkers vastgenageld;de Zoon der Maagd wordt met een lans doorboord.

Wij aanbidden Uw lijden, o Christus. Toon ons nu ook de heerlijkheid van Uw Verrijzenis.

Op vrijdagmorgen wordt vervolgens de de ‘Koninklijke Uren gevierd’. Tijdens de aansluitende vesperdienst volgt de uitdraging van de Epitafios (Grieks) of  de Plasjenitsa (Slavisch).  Dat is een doek met een iconografische geborduurde of geschilderde afbeelding van de graflegging van Christus. Deze blijft in de kerk liggen tot Pasen, als plaats, waar de gelovigen de in het graf liggende Christus vereren. De avond van Goede vrijdag eindigt de processie met de Epitafios (Plasjenitsa) plaats.

Als bijzonder teken van de stilte in het aangezicht van de dood wordt op Goede Vrijdag geen Goddelijke Liturgie gevierd. De uitzondering hierop is als Goede Vrijdag op 25 maart samenvalt met de Verkondiging aan de Moeder Gods. Voor deze gelegenheid is er een speciale gecombineerde liturgie van beide feesten. Anders dan de Rooms-katholieke traditie kent de Orthodoxe Kerk geen verplaatsing van feestdagen.

De goede vrijdag is in de Orthodoxe Kerken een zeer strenge vastendag.

Goede Vrijdag en Protestantse traditie

Veel protestantse kerken houden op deze dag een kerkdienst met een zeer ingetogen karakter, nadat ze op Witte Donderdag Avondmaal hebben gevierd

Goede Vrijdag als feestdag

Goede Vrijdag is in Nederland geen algemeen erkende feestdag. Het tweede lid van artikel 3 van de Algemene termijnenwet stelt Goede Vrijdag gelijk aan een algemeen erkende feestdag en ingevolge het derde lid kunnen dagen per ministerieel besluit gelijkgesteld worden met een algemeen erkende feestdag (Zie Algemene termijnenwet). Ook in België is Goede Vrijdag geen erkende feestdag.